در كتابي كه هدفش تشويق دانش آموزان دبيرستاني به استفاده از نقشه هاست ، ممكن است هشدار انتهاي كتاب درباره ي نقشه ها و ادعاي آن درباره ي مفيد تر بودن كره هاي جغرافيايي ، با آن تشويق و ترغيب اوليه ي تضاد داشته باشد . هشدارهايي از اين قبيل : كه زمين كروي و نقشه ها مسطح هستند ، بنابراين هيچ نقشه اي نمي تواند نمايانگر واقعي جهان باشد . در تلاش براي باز كردن پوست يك پرتقال و يا يك توپ كهنه ، حتمأ مشكلي به نام انحراف در برخي لغات وجود دارد خواهد داشت .

انحراف در نقشه هاي بزرگ مقياس مربوط به نواحي كم وسعت زياد است ، اما با افزايش مساحت ناحيه ي تحت پوشش نقشه زيادتر مي شود و در نقگشه هاي جهان نما به بيشترين مقدار خود مي رسد . نقشه هاي نواحي نسبتأ كم وسعت ( نظير استان هاي كشور ) براي آموزش در دبيرستان مناسب ترند و مقدار انحراف در آنها جزيي است . حتي نقشه هاي با مقياس قاره اي نظير قاره ي اروپا ، استراليا ، شرق دور ، شمال يا جنوب آمريكا يا آفريقا ، حامل مقدار قابل قبولي از واقعيت براي كلاس درس هستند . ميزان انحراف در نقشه هاي جهان نما در بعضي موارد زياد است .

تنها نمايشگر واقعي زمين يك كره ي جغرافيايي است . به همين دليل است كه ما همه ي دبيرستان و همه ي دبيران بايد جهت استفاده به آن دسترسي داشته باشند . دانش آموزان در يك كار تخقيقي كه شامل بررسي كل جهان و يا موقعيت مكان هاي دور تر از محل زندگي آنهاست ، قبل از استفاده از يك نقشه ي جهان نما ، بايد يك كره ي جغرافيايي را مشاهده كرده و از آن استفاده كنند . به محض آن كه نقشه هاي جهان نما در كلاس درس مورد استفاده قرار مي گيرند ، انحراف هاي موجود در آنها بايد در مقايسه با يك كره ي جغرافيايي مورد توجه قرار گيرند .

 اغلب كره هاي جغرافيايي بر روي يك محور نصب شده اند . اين كره ها كجي كره ي زمين را حول محورش نشان مي دهند . كه مقدار آن معادل 5/66 درجه نسب به مدار گردش سالانه زمين به دور خورشيد است . برخي از كره هاي جغرافيايي در دبيرستان ها از سقف اطاق آويزان هستند . اين نوع به دليل آن كه حتي به راحتي در دسترس دانش آموزان نيست ، براي آموزش مناسب نمي باشند . در حال حاضر كره هايي وجود دارند كه به راحتي از روي پايه ي خود جدا شده و از پلاستيك سبك ساخته شده اند و مناسب ترين نوع براي آموزش هستند ، اگر چه شكننده مي باشند دبيران كره هايي را براي آموزش ترجيح مي دهند كه محكم ترند و قابليت جابجايي كم تري دارند . مشخصات رياضي عمده ي كره ي زمين ( آبها و خشكي هاي آن ) از جمله اندازه ، موقعيت را از روي يك كره ي جغرافيايي 140000000 به راحتي مي توان مورد بررسي قرار داد .

مسيرهاي دايره اي بزرگ ( كوتاه ترين فاصله بين نقاط مختلف كره ي زمين) را با قرار دادن يك قطعه نخ نازك در بين دو نقطه در روي كره و حركت دادن آن براي دستيابي به كوتاه ترين فاصله مي توان بدست آورد . طول نخ بدست آمده را با توجه به مقياس مي توان به فاصله ي حقيقي تبديل كرد . علت پيدايش شب و روز و مناطق زماني را با استفاده از يك كره ي جغرافيايي بهتر مي توان توضيح داد . اما يك دبير دبيرستان مجاز به استفاده از توضيحات پيچيده تر مربوط به تغييرات آب و هوايي به وسيله ي كره ي جغرافيايي نيست .

خص2وصيات رياضي كره ي زمين چون طول و عرض جغرافيايي فقط در روي يك كره ي جغرافيايي آشكار است . خطوط عرض جغرافيايي به نام مدارات تماما غربي شرقي بوده و به صورت دواير مي باشند . دايره ي استوا تنها مداري است كه يك دايره ي بزرگ را ( به اندازه ي محيط كره ي زمين ) تشكيل مي دهد و ساير مدارات دواير كوچكي هستند كه هرچه به طرف قطب ها حركت كنيم كوچكتر مي شوند ، همه ي مدارات در روي نقشه ي مركاتور ( شكل 1 ) به وسيله ي خطوط موازي با خط استوا نشان داده مي شود .

خطوط مربوط به طول جغرافيايي به نام نصف النهارات داراي جهت شمالي جنوبي بوده و گيكديگر را در قطب ها قطع مي كنند . بنابراين همه ي نصف النهارات هم اندازه و حكم دواير بزرگ را دارند . در نقشه ي مولويد  ( شكل 2 ) مدارات به طور صحيح نمايش داده شده اند ولي نصف النهارات در مقايسه با نصف النهارات مركزي به تدريج طويل شده اند . نصف النهارات در نقشه ي مركانور ( شكل 1 ) هم اندازه اند ولي به جاي آن كه يكديگر را در قطب ها قطع كنند با هم موازي اند .

اندازه ي گرينلند را با شبه قاره ي هند در روي يك نقشه مركاتور ( شكل 1 ) مقايسه كنيد . اغلب افراد فكر مي كنند كه گرينلند چند برابر بزرگ تر از هند است . حال آنها را در روي يك كره ي جغرافيايي با هم مقايسه كنيد . شبه قاره ي هند ( هند و پاكستان و بنگلادش ) دو برابر گرينلند است . نقشه ي جهان نماي مولويد ( شكل 2) براي نمايش اندازه ي واقعي نواحي ساخته شده است به طوري كه گرينلند و هند در نسبت هاي واقعي خود مشاهده مي شوند ، اما براي تأمين اين منظور سازله ي نقشه مجبور است شكل نواحي را در محل لبه ي نقشه به هم بزند ( به عنوان مثال شكل ژاپن و زلاندنو را با شكل واقعي آنها در روي كره ي جغرافيايي مقايسه كنيد ) سرانجام نقشه ي مولويد و يا مركاتور را مطالعه كرده و تصميم بگيريد كه اگر بخواهيد از كوتاه ترين فاصله ي بين نيويورك و سنگاپور سفر كني از چه مكان هايي بايد عبور كنيد . بسياري از مردم و قطعا  تمام دانش آموزاني كه با كره ي جغرافيايي كار نكرده اند ، خطي از روي وسط اقيانوس اطلس ، خاورميانه و هند ( يا احتمالا به سواحل غربي آمريكاي شمالي و از عرض اقيانوس آرام ) رسم مي كنند . در واقع كوتاهترين مسير از طريق قطب شمال است ، اگر چه اين امر در روي يك كره ي جغرافيايي به خوبي مشهود است .

موارد مذكور مسلما موارد فوق العاده اي هستند اما حامل اين نكته مي باشند كه نقشه ها فقط نمايانگر بخش هايي از واقعيت هستند . هيچ نقشه اي عمدتا گمراه كننده تهيه نمي شود ولي اگر محدومديت هاي آنها شناخته نشوند به راحتي باعث اشتباه مي شوند . طرحي را كه خطوط طول و عرض جغرافيايي در روي يك كره ي جغرافيايي مي سازند طرح گشطرنجي مي گويند . تمام نقشه ها مبتني بر تقريب از طرح مذكور بر روي يك سطح صاف هستند . چهار خانه هاي اين طرح از طريق عبور نور از وسط يك كره ي جغرافيايي بر روي يك صفحه ي كاغذ منتقل مي شوند و شكل نقشه ي حاصله يك سيستم تصوير نام دارد . سيستم هاي تصوير زيادي وجود دارند و در اينجا هدف ارائه يك توضيح جامع از ويژگي ها و ماهيت آنها نيست . سيستم هاي تصوير مركاتور و مولويد قبلا براي توضيح برخي از مشكلات موجود در كاربرد آنها معرفي شده اند . مشكلات خاصي را برخي از سيستم هاي تصوير رفع كرده اند ، اما اين اقدام به بهاي تشديد مشكلات ديگر در آنها صورت گرفته و توليد نهايي در برخي مواقع يك ظاهر درهم و پيچيده پيدا مي كند . منابع فراواني براي مطالعه و كسب اطلاعات بيشتر درباره ي سيستم هاي تصوير وجود دارند .

براي اينكه دبير به ويژه در هنگام استفاده از نقشه هاي جهان نما بتواند احتياط هاي لازم را انجام دهد و و دانش آموزان نيز از ويژگي هاي عمده ي زمجين از طريق يك كره ي جغرافيايي آگاه شوند ، نقشه هاي كوچك مقياس مي توانند در اين مورد به آنها كمك كنند . نقشه هاي جهان نما به ويژه براي دانش آموزان دبيرستاني بسيار مفيدند ، زيرا بسياري از موضوعاتي كه مطالعه مي كنند به نحوي شامل بررسي از كل جهان است . بچه ها حد اقل نياز دارند تا محل توگليد محصولات را در روي نقشه مشخص كنند و يا مسير هاي سفر هاي بزرگ اكتشافي را در روي نقشه ها پيگيري كنند.

كره ي جغرافيايي نيز در رابطه با جزئيات داراي محدوديت هايي است . يك كره ي جغرافيايي ساده كه داراي اطلاعات اساسي طبيعي و سياسي است امكان ندارد كه بتواند بيش از دو جين نام مكان را در كشوري مثل ايران نشان دهد . وقتي كه كلاس مشغول مطالعه ي مثلا يك كشور خارجي و يا موضوع توريسم است و به اطلاعات جزيي تري نياز دارد ، تهيه يك اطلس ضروري است . برخي انتشاراتي ها در حال حاضر چند اطلس در سطح دانش آموزان و براي كاربرد هاي عمومي تهيه كرده اند . هر دبيرس سعي مي كند تا يك اطلس براي خود داشته باشد . كتابخانه ي هر دبيرستان نيز بايد يك اطلس مرجع و چند اطلس كوچكتر داشته باشد . بسياري از اطلس ها حاوي اطلاعات عمومي در باره ي جهان هستند و به صورت يك دايرةالمعارف مي باشند .

به همان صورت كه يك معلم انتظار دارد كه دانش آموزان لغات را در يك فرهنگ لغت پيدا كنند . بايد به آنها بياموزد تا از يك اطلس براي يافتن نقاط و مكان هاي مختلف بتوانند استفاده كنند . دانش آموزان بايد ياد بگيرند تا طول و عرض جغرافيايي را بر حسب درجه ي دقيقه و ثانيه ( 60 ثانيه برابر با يك دقيقه و 60 دقيقه برابر با يك درجه ) دنبال كنند ، براي استفاده از نقشه يا يك كره ي جغرافيايي جهت افزايش دانش عمومي و ايجاد علاقه به مكان ها ، هيچ فرصتي  نبايد تلف شود .   

تنظيم : ربابه گودرزي